Ödemeler Dengesi

Ağustos ayında 5,4 milyar USD düzeyiyle tarihi yüksek düzeyde fazla veren cari işlemler dengesi Eylül’de de 1,1 milyar USD ile fazla vermeye devam etti. Öte yandan, Ocak-Eylül dönemindeki cari açık yıllık bazda neredeyse 3 katına çıkarak 14,9 milyar USD, 12 aylık kümülatif cari açık da 20,1 milyar USD oldu.

Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı Eylül’de geçen yılın aynı ayına kıyasla %72 oranında genişleyerek 5,4 milyar USD oldu. Parasal olmayan net altın ithalatının yıllık bazda %129 artarak 2,3 milyar USD’ye yükseldiği Eylül ayında net enerji ithalatı ise %10 azalarak 3,4 milyar USD düzeyinde kaydedildi. Böylece, altın ve enerji hariç cari işlemler fazlası Eylül’de 6,8 milyar USD seviyesinde gerçekleşti.

Eylül ayında net hizmet gelirleri yıllık bazda %6,8 yükselerek 7,7 milyar USD düzeyinde gerçekleşti. Bu dönemde hizmet gelirlerinin %30’unu oluşturan taşımacılık gelirleri %2,8 artarak 3,9 milyar USD’ye ulaştı. Net turizm gelirleri de yıllık bazda %5,8 düzeyinde artış kaydederek 6,3 milyar USD oldu. Yılın ilk dokuz ayı itibarıyla net turizm gelirleri yıllık %1,8 oranında genişleyerek 38,9 milyar USD düzeyinde gerçekleşti.

Sene başından bu yana dalgalı bir görünüm sergileyen doğrudan yatırımlarda Eylül’de 162 milyon USD ile sınırlı da olsa net sermaye çıkışı gerçekleşti. Böylece Ocak-Eylül döneminde net doğrudan yatırım sermaye girişi 4,3 milyar USD düzeyine geriledi. Eylül’de yurt dışı yerleşiklerin yurt içinde yaptığı 722 milyon USD düzeyindeki doğrudan yatırımların 564 milyon USD’lik kısmı sermaye yatırımlarından kaynaklandı. Gayrimenkul yatırımları incelendiğinde, yurt içi yerleşiklerin yurt dışında 211 milyon USD gayrimenkul alımı yaptığı görülürken, yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’de 180 milyon USD net gayrimenkul alımı gerçekleştirdiği izlendi.

Eylül’de portföy yatırımları kaleminde 1,2 milyar USD net sermaye girişi gözlendi. Bu dönemde yurt içi yerleşiklerin yurt dışında 2,9 milyar USD’lik net varlık edinimine karşılık, yurt dışı yerleşiklerin yurt içinde 4 milyar USD düzeyinde portföy yatırımı yaptığı görüldü. Hisse senedi piyasasından 322 milyon USD sermaye çıkışı kaydedilen Eylül ayında yurt içi bankaların ve Hazine’nin yurt dışında gerçekleştirdiği tahvil ihraçlarında sırasıyla 1,4 milyar USD ve 1,7 milyar USD düzeyinde net satış gerçekleştirmeleri yükümlülüklerin artışında belirleyici oldu.

Temmuz ve Ağustos aylarında toplamda 13,1 milyar USD sermaye girişi kaydedilen diğer yatırımlar kaleminde Eylül’de 7 milyar USD’lik hızlı bir çıkış kaydedildi. Bu dönemde efektif ve mevduatlar 2,5 milyar USD azalırken, kredilerden de 4,1 milyar USD çıkış kaydedildi. Kredilerin alt kaleminde 3,5 milyar USD’lik net sermaye edinimi dikkat çekerken, bankaların da kısa vadede 2,7 milyar USD net kredi geri ödemesi yapması diğer yatırımlardaki sermaye çıkışında etkili oldu. Eylül’de bankalar uzun vadede ise 1,7 milyar USD’lik borç ödemesine karşılık 3,1 milyar USD borçlanma gerçekleştirirken, diğer sektörler 1,1 milyar USD borç kapatırken, 1,6 milyar USD borçlandı. Böylece, 12 aylık kümülatif verilere göre bankalar ve diğer sektörlerin uzun vadeli borç çevirme oranları sırasıyla %170 ve %147 ile uzun dönemli ortalamalarının üzerinde seyretmeye devam etti.

Son iki aydır artan rezerv varlıklar Eylül’de 8,7 milyar USD geriledi. Böylece, yılın ilk 9 ayı itibarıyla rezerv varlıklarda kaydedilen düşüş 11,5 milyar USD oldu. Eylül ayında kaydedilen 3,8 milyar USD’lik çıkışla birlikte yılın ilk dokuz ayında net hata ve noksan kaleminden toplam 12,3 milyar USD’lik çıkış gerçekleşti.

Eylül’de turizm gelirlerinin artmaya devam etmesine karşılık dış ticaret açığının genişlemesi bu dönemde cari fazlanın önceki yıla kıyasla bir miktar düşük gerçekleşmesinde etkili oldu. Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan öncü veriler dış ticaret açığındaki genişlemenin Ekim ayında da devam ettiğine işaret ediyor. Buna göre dış ticaret açığı Ekim’de yıllık bazda %24 oranında genişleyerek 7,4 milyar USD oldu. Buna ek olarak yaz sezonunun sona ermesiyle birlikte önümüzdeki dönemde dış ticaret dengesindeki seyrin cari denge üzerinde belirleyici olacağını düşünüyoruz. Bu dönemde enerji fiyatlarının olumlu desteğine rağmen, altın fiyatlarındaki yüksek seyrin cari açık üzerinde genişleyici yönde etkide bulunabileceğini değerlendiriyoruz.